Entrevista | Cultura

A artista polifacética, coñecida polas súas macroinstalacións urbanas, será a pregoeira do San Froilán cando se cumpren 25 anos do proxecto co que o monumento foi declarado Patrimonio da Humanidade

Lucía Blanco

Recubriu con máis de medio millón de libros a Muralla, denunciou a violencia física e simbólica que se exerce contra as mulleres a través de 30.000 pares de luvas na praza de Santa María, interviu o Obradoiro cunha alfombra feita por milleiros de persoas como reclamo contra a violencia de xénero, incorporou unha icona feminina aos semáforos da Rolda no 2006 e segue capturando os temas sociais emerxentes para darlles forma.

Luz Darriba (Montevideo, 1954) é unha artista polifacética, de orixe uruguaia, que pinta, escribe e fai macroinstalacións urbanas baixo unha clara militancia dentro do feminismo. “Todas as mulleres teñen unha historia que merece ser escoitada, por pequena que sexa”, di. Agora, despois décadas de traxectoria e numerosos recoñecementos nas artes e na literatura, será a pregoeira do San Froilán 2024 nunha edición que renderá tributo a importantes figuras da cultura galega e na que se rememora cando a Muralla se vestiu de libros para lograr o recoñecemento por parte da Unesco.

—Como recibiu a noticia?

Estou orgullosa, moi contenta e conmovida. É unha honra despois de tantos anos de traballo sen parar.

—Acepta ser a pregoeira como un acto de xustiza con todas as mulleres. Recollerá iso no seu discurso?

Si e evidentemente tratarei de que reflicta do mellor xeito posible non só o que eu sinto, senón o que nos compete a todas. Porque é un tema de mulleres.

—Participou na ofrenda a Rosalía no 2014. Este ano estarán a artesá Marga Portomeñe e a escritora Ana Carreira. Chega tarde o recoñecemento ás creadoras?

Está moi ben que sexamos tres mulleres porque o traballo das mulleres é indispensable e non é nin remotamente recoñecido. Estiven mirando quen deu os pregóns dende hai 40 anos e para que houbese unha paridade de aquí á eternidade teriamos que ser mulleres. Como en todo a distribución é inxusta. En todo caso, hai que recoñecer que á Concellería de Cultura que tivo ollos para ver ese traballo.

—Cúmprense 25 anos de Cumulum, no que tomaron parte arredor de cinco mil persoas para que a Muralla fose declarada Patrimonio da Humanidade. Como o lembra?

Foi un sacrificio enorme dun grupo de persoas, tanto de Lugo, como de Galicia, como de fóra. Pensamos en facer unha obra artística, a primeira no Estado deste calibre sobre un monumento público, pero traballando coa xente. Sen o esforzo dunhas 40 persoas, a maioría mulleres, que estaban poñendo libros todos os días e sen o desembolso dos libros que fixeron os internos dos cárceres de Monterroso, Bonxe e Paradela non se tería feito.

—Para moitos implicou deixar de lado o traballo.

Foi complicadísimo facelo sen cartos, porque no seu momento calculamos que custaría  máis de 2 millóns de euros. Eu, por exemplo, tiña un obradoiro de arte e tiven que deixar aos meus alumnos para estar alí. Pero no balance final coido que pagou a pena. Con todo o altruísmo, xuntamos a xente moi diversa, porque o único que importaba era a Muralla e Lugo. É certo que cambiou a cidade, aínda que non digo que por nós. Pero até ese momento houbo moitas cousas que mudaron como o sentimento de poder.

—Despois dunha formación clásica en Belas Artes na Arxentina, este proxecto marcou o inicio das súas obras de acción na rúa. Por que decide dar ese paso?

Foi un pouco o resultado do Cumulum e das ganas que tiña de facer este tipo de traballos, que son unha maneira diferente de chegar a arte a xente. Traballei cas Nais de Praza de Maio, xunto con outro de montón de artistas de forma anónima. Sempre tiven a idea na cabeza de facelo de xeito individual, pero na Arxentina era moi complicado, aínda que temos a Marta Minujín, que foi pioneira. Despois do Cumulum, a propia Unesco convidoume a intervir a Unesco e a Porta da Alcalá.

—Denuncia, a través das súas manifestacións culturais, as consecuencias do patriarcado. Tiña claro esa inclinación dende os seus comezos?

Teño que dicir que aprendín aquí a ser feminista. Cando eu cheguei no ano 90 vin que había unha chea de mulleres empoderadas e loitadoras. Eu viña dunha militancia de esquerdas pero tradicional e mesmo a miña xeración considerou o feminismo como unha tara pequeno burguesa. Comecei a militar no feminismo e mesmo creamos un grupo no 99 que se chamaba Donas de Nós. A idea desde que empecei sempre foi levalo para o lado da arte porque é a miña maneira de expresarme.

—Considérase unha defensora do papel da arte para remover conciencias.

A arte, por desgraza, non vai a mover o mundo pero si que remove e permite ver dun xeito diferente as cousas. E é máis doado velo así que ver a crueza de centos mulleres que asasinan e que xa estamos case insensibilizadas. Fixemos cousas extraordinarias, falo en plural porque sen a xente non se pode facer, aínda que agora estamos nunha etapa de retroceso e é complicado velo.

—A súa obra xa non coñece fronteiras e chegou a expoñerse e replicarse en países como México, Bélxica ou na Arxentina. Que balance fai despois de percorrer medio mundo?

Por exemplo no 2006 puxemos unha icona feminina nos semáforos, que deu a volta ao mundo e replicouse en máis de 20 cidades. Tomárono pola súa conta e ninguén se preocupou por quen o fixo por primeira vez porque non importa. Vai moitísimo máis aló do feito. Mesmo nalgúns lugares colocaron semáforos fixos. Eu aquí pedín un, aínda que fora simbólico, porque é simplemente unha maneira indicar o que falta. Estamos no século XXI e seguimos sen estar en nada, pero resulta que somos máis de metade da poboación e sen nós o mundo non funciona. É moi importante que se fagan estas cousas, aínda que vexo moita rapazada nova con outra mentalidade e que pensa doutra maneira por fin.